Mamy si rok i si dzień

Data ostatniej modyfikacji:
2009-04-23

Autor:

Małgorzata Mikołajczyk

pracownik IM UWr

Dział matematyki:

lingwistyka

Wśród kartek z życzeniami noworocznymi można znaleźć także takie z napisem "DO SIEGO ROKU". Czasem zdarzają się też napisy "DOSIEGO ROKU". Jak jest poprawnie? Czy rok jest SI, czy DOSI? I co znaczą właściwie te życzenia?

Choć każdej Dosi można życzyć DO SIEGO ROKU, życzenia te nie mają nic wspólnego z żadną Dosią (czyli małą Dorotą - jest to zdrobnienie utworzone podobnie do Zosia i Gosia). Można co prawda czasem usłyszeć opowieść o pewnej Dosi, która w dobrym zdrowiu dożyła sędziwego wieku, a gdy umarła, ludzie zaczęli sobie życzyć: Daj nam, Panie Boże, dożyć Dosiego roku, w znaczeniu "obyśmy doczekali w zdrowiu wielu lat życia". Jest to jednak opowieść zmyślona, a sama wypowiedź jest obarczona aż dwoma błędami. Po pierwsze dosi rok powinien być pisany małą literą, bo nazwa własna łączy się tu z rzeczownikiem pospolitym (jak w zwrotach powstanie kościuszkowskie czy geometria euklidesowa), a po drugie - powinniśmy mieć "dosiny" lub "dosin" rok, bo tak brzmi poprawna forma przymiotnika dzierżawczego od imienia Dosia (podobnie jak zosina sukienka lub gosiny notes). Zatem życzyć powinniśmy sobie w przypadku takiej etymologii dosinego roku!

Tak czy siak sprawa jest poważna i należy ją wyjaśnić. Otóż do siego roku znaczy dosłownie "do tego roku" i jest zwrotem podobnym do do jutra oznaczającego "do zobaczenia w kolejnym dniu", "obyśmy szczęśliwie do jutra przeżyli". Do siego roku to skrócona forma życzenia "do zobaczenia w kolejnym roku", "obyśmy przeżyli w szczęściu do kolejnego roku". Zatem "do siego" piszemy osobno.

Taka formuła życzeń wzięła się z tradycji wigilijnej, gdy gospodarz, łamiąc się opłatkiem z rodziną, mówił: Ażeby Bóg dozwolił doczekać do siego roku (czyli tego właśnie nadchodzącego). Dopiero później zaczęto używać tego zwrotu przy życzeniach noworocznych. Mówiono na przykład: Życzę ci pomyślności od siego do siego roku.

W języku polskim istniał kiedyś zaimek si o znaczeniu "ten" lub "tamten" (były też formy sia - ta/tamta, sio - to/tamto oraz si i sie - ci/tamci i te/tamte). Wskazywał on bliskość czegoś w czasie lub w sensie podobieństwa. Ślad po nim zachował się we współczesnej polszczyźnie nie tylko w życzeniach noworocznych. Słowo dziś pochodzi od "dzień si" = "ten dzień", czyli obecny dzień, a słowo latoś pochodzi od "lato sio" i oznacza "tego lata", "najbliższego lata", "latem tego roku". Mamy też słowa kiedyś, niegdyś, gdzieś oraz powiedzenia: ni to, ni sio, czyli "ani to, ani tamto", tak czy siak, tzn. "w ten lub tamten/inny sposób" oraz taki, siaki i owaki.