Słońcem malowane

Obrazy malowane Słońcem.
Plasterki wycięte z czasoprzestrzeni.
Obserwacje niedostrzegalnego.
Kosmos uwięziony w puszce.
Dzień, tydzień, miesiąc, kwartał, pół roku, rok...
Nieubłagalny upływ czasu zaklęty w papierze.
O obrotach ciał niebieskich.

                                                       Marek Jasiński

W dniach 17 II - 1 III 2015 w holu Instytutu Matematycznego UWr można zwiedzać wystawę fotografii otworkowej Macieja Zapióra (astronoma z UWr, obecnie Uniwersytet Balearów, Hiszpania) pt. "Solarygrafia - czas utrwalony". Zdjęcia zostały wykonane w różnych miejscach na świecie, w tym także we Wrocławiu. Wstęp bezpłatny od 8 do 20.

Wystawę zorganizował Wydział Matematyki i Informatyki UWr we współpracy z Ośrodkiem "Pamięć i Przyszłość", przy wsparciu Muzeum Uniwersyteckiego, za co pięknie dziękujemy. Dziękujemy też autorowi zdjęć za wyrażenie zgody na ich nieodpłatne wykorzystanie.

W listopadzie 2014 wystawa była prezentowana w gmachu głównym Uniwersytetu Wrocławskiego podczas konferencji "Nauka w powojennym Wrocławiu", na której Maciej Zapiór wygłosił wykład o polsko-hiszpańskim projekcie "Solaris" uruchomionym w 2000 roku i możliwościach zastosowania solarygrafii w popularyzacji nauki i w edukacji.

Solarygrafia (lub heliograwiura) zwana bardziej poetycko "malowaniem Słońcem", to metoda wykonywania fotografii otworkowej w celu utrwalenia wędrówki Słońca lub innych obiektów astronomicznych po niebie. Światłoczuły materiał zostaje umieszczony w puszcze z otworkiem i przez długi czas naświetlania rejestruje pozorny ruch Słońca po nieboskłonie. Obraz powstaje wprost na papierze światłoczułym bez wywoływania i stosowania jakiejkolwiek chemii. Na papierze fotograficznym do zdjęć czarno-białych powstają nie tylko przepiękne, kolorowe (sic!) i klimatyczne zdjęcia, ale jednocześnie wartościowe materiały dydaktyczne do wykorzystania na lekcjach przyrody, astronomii lub matematyki.

Pierwsze eksperymenty z utrwalaniem obrazu otrzymanego za pomocą camery obscury wykonał francuski fizyk żyjący w latach 1765-1833 -  Joseph Niécephore Niépce [czytaj: njeps] w 1826 roku. W 1839 roku, po śmierci Niépcea, jego współpracownik - Louis Daguerre - publicznie ogłosił pod własnym nazwiskiem wynalazek fotografii.

To pozorna droga Słońca na niebie obserwowana zawsze o tej samej porze dnia. Po raz pierwszy zdjęcie analemmy na jednej klatce (a nie jako nałożenie wielu zdjęć) wykonali w roku 2013/14 (dokładnie od 1 III 2013 do 1 III 2014) dwaj wrocławianie - Maciej Zapiór i Łukasz Fajfrowski (fizyk z Międzynarodowego Laboratorium Silnych Pól Magnetycznych i Niskich Temperatur) w technice otworkowej (środkowe w I rzędzie, w tle widać osiedle Kozanów). Stało się ono sensacją. NASA zamieściło je na swojej stronie jako 'astronomiczne zdjęcie dnia" - http://apod.nasa.gov/apod/ap140320.html. Światłoczuły papier był naświetlany codziennie przez minutę o godzinach 10:30, 12:00 i 13:30. Przerwy w obrazie krzywej powstały z powodu pochmurnych dni, kiedy na niebie nie było słońca. Ciągłe linie z lewej strony powstały wskutek awarii wyłącznika czasowego automatycznie zamykającego migawkę.

W dniach od 9 XII 2014 do 9 XII 2015 Łukasz Fajfrowski i Maciej Zapiór powtórzyli we Wrocławiu projekt solarygraficznego otrzymania obrazu analemmy. Efekt prezentujemy poniżej. Tym razem poprawione zostały niedoskonałości poprzedniego zdjęcia. Naświetlanie papieru światłoczułego odbywało się codziennie o godzinach 7:00, 8:00, 9:00, 10:00 i 11:00 czasu środkowoeuropejskiego. Dodatkowo zdjęcie było doświetlane w godzinach 15:00 - 18:00. Szczegółowe informacje na temat powstania ulepszonej wersji analemmy można znaleźć na stronie projektu: http://analemma.pl. Autorom projektu gratulujemy spektakularnego sukcesu!

Od listopada 2016 do kwietnia 2017 w Galerii "Pod Hugonem" IM UWr prezentowana jest wystawa prac najlepszych polskich solarygrafistów pt. "Słońcem malowane". Autorami prac są: Marcin Lilla, Damian Kępiński, Marek Jasiński, Łukasz Podolski, Agnieszka Długołęcka, Grzegorz Płachetko, Piotr Kras, Maciej Piotrowski, Maciej Zapiór, Łukasz Podolski, Anna Szwałkiewicz, Anna Zembrzuska, Bogusława Czajkowska, Emilia Parszywka, Grzegorz Malanowski, Jarosław Putaj, Krystian Kleszcz, Marcin Kulikowski, Marek Korzeń, Joanna Sidorowicz, Mateusz Mazur, Michał Mirkowski, Aneta Stańska, tandem fotograficzny „Kaszuby”, Łukasz Fajfrowski, Łukasz Janczy. Wyboru zdjęć dokonał Marek Jasiński, a aranżacją wystawy zajęły się studentki IM UWr: Marcelina Chodorowska i Małgorzata Golińska.

Rok, kwartał lub miesiąc zamknięte w puszce, malowane słońcem. Wystarczy tylko materiał światłoczuły i znana od lat camera obscura, a wtedy to, co na co dzień niedostrzegalne, ukazuje się naszym oczom. Solarygrafia, to specyficzna technika w fotografii, wobec której trudno przejść obojętnie. Może sprawia to dreszczyk emocji nieosiągalny przy innych rodzajach fotografii, większy nawet niż ten towarzyszący wyciąganiu mokrej, wywołanej kliszy z koreksu. Solarygrafia to technika dostępna dla każdego, która daje olbrzymie pole do popisu. Już samo konstruowanie kamer wymaga sporej inwencji i pomysłowości. Fascynujący w tej technice jest również element nieprzewidywalności, ale też możliwość rejestrowania na jednym obrazie takich procesów jak budowy, rozbiórki, wzrost i więdnięcie roślin. Zachwycające są efekty niedostępne we współczesnej fotografii, a osiągane prostymi, by nie rzec prymitywnymi, środkami. To powrót do korzeni fotografii, a właściwie to ten sam mechanizm, którego używano w pierwszych eksperymentach i fotografiach Niepce’a [czytaj: njepsa]. Niepotrzebna jest ciemnia, ani żadne profesjonalne środki czy narzędzia, nie potrzeba też obróbki chemicznej. Raz wykonane zdjęcie wystarczy schować w ciemnym miejscu i rzadko oglądać lub ostrożnie zeskanować tuż po wyjęciu z kamery.

• Więcej zdjęć Macieja Zapióra można zobaczyć w jego galerii.
• Więcej o wykonywaniu zdjęć w technice otworkowej można przeczytać tutaj lub tutaj.
• Tu znajdują się galerie Światowego Dnia Fotografii Otworkowej [ang. Worldwide Pinhole Photography Day] obchodzonego co rok w czwartą niedzielę kwietnia.
• Na stronie solarigrafia.pl od października można zamawiać kalendarz na kolejny rok z solarkami miesiąca. Poniżej prezentujemy kilka kartek z kalendarza na rok 2017.

2016
Wszystkich zainteresowanych zapraszamy na wykład w ramach Wrocławskich Spotkań Matematycznych i na warsztaty dotyczące solarygrafii prowadzone przez Marka Jasińskiego - fotografika z Warszawy i Łukasza Fajfrowskiego - fizyka z Międzynarodowego Laboratorium Silnych Pól Magnetycznych i Niskich Temperatur we Wrocławiu.

• wykład i pokaz zdjęć - 26 XI 2016, godz. 10:15-11:45, IM UWr (sala HS) 
• warsztaty solarygraficzne - 26 XI 2016, godz. 12:00-13:00, IM UWr (sala 601)

2015
Wszystkich zainteresowanych zapraszamy na warsztaty i wykład dotyczące fotografii otworkowej, prowadzone przez Adę Pałkę z Instytutu Matematyki UJ.

• warsztaty dla nauczycieli nt. "Fotografia otworkowa pomysłem na uczniowski projekt edukacyjny" - 23 II, godz. 17:15, sala 601 IM UWr,
• wykład otwarty nt. "Fotografia otworkowa, czyli pudełko pełne cudów" - 28 II, godz. 10:15, sala HS IM UWr,
  Na zakończenie Łukasz Fajfrowski opowie o fotografowaniu analemmy w technice solarygrafii.
• warsztaty fotografii otworkowej dla uczniów - 28 II, godz. 12:00, sala 601 IM UWr.