listopad 2020

Zad. 1. W zadaniu mowa jest o programie edukacyjnym "Przybysze z Matplanety" emitowanym w latach 1983-1984, adresowany do uczniów szkół podstawowych w wieku 10-15 lat. Misją jego bohaterów - dwóch sympatycznych kosmitów nieśmiałego Pi i odważnego Sigmy - było pomaganie Ziemianom w poruszaniu się w skomplikowanym świecie matematyki. Autorką programu była Ewa Urbańska – dziennikarka TVP, w Telewizji Edukacyjnej kierowała redakcją popularyzacji nauki, była absolwentką dwóch wydziałów na UW: Dziennikarstwa i Fizyki, studiowała też w Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi na Wydziale Reżyserii Filmowej i Telewizyjnej. W programie tym Andrzej Wajda podkładał głos Wielkiego Monitora, Tadeusz Kwinta - reżyser programu - grał Sigmę, a Dagmara Bilińska grała Pi. Piosenkę z czołówki programu wykonywał Andrzej Zaucha, autorką tekstu była Magdalena Wojtaszewska, a autorami muzyki - Rafał Błażejewski i Marceli Latoszek. Konsultantem naukowym był doc. Bogdan Nowecki - dydaktyk matematyki z Krakowa (akurat zmarł 26 XI 2020).

Oto tekst piosenki z czołówki programu.

Przybywamy z Matplanety, wprost z odległej galaktyki,
czyli z gwiazd matematyki.
Mieszka u nas zbiór kwadratów oraz podzbiór tęgich walców,
mamy innych też mieszkańców.
Stożki, romby i trójkąty, cyfry, liczby, prostokąty,
koła, sześciany, kwadraty.

Ref. Matplaneta zróżniczkuje, przecałkuje, pierwiastkuje.

My kosmici Pi i Sigma dwa matplanetyczne znaki,
zbiór przyjaciół z jednej paki.
Każdy z nas ukłon odkłania, rozwiązuje wciąż zadania,
pyszna dla nas to zabawa.
Mat-zadanie to poemat najpiękniejszy we wszechświecie,
wspanialszego nie znajdziecie.

Ref. Matplaneta zróżniczkuje, przecałkuje, pierwiastkuje.

Tematyka programu dotyczyła systemów pozycyjnych i zagadnień teorii zbiorów. Wyprodukowano 10 odcinków tej serii. Ostatni z nich miał tytuł "Królestwo Miętowego Groszka". Pi i Sigma zajmowali się w nim rachunkami w systemie dwójkowym. Wylądowali na planecie Duet opanowanej przez tytułowego Groszka - był zielony, nosił czarne okulary (zniknęły po kolaudacji) i ciemiężył mieszkające na planecie rośliny za pomocą czołgów (patrz link do filmu poniżej). Nazywany był "zielonym uzurpatorem" i miał wyjątkowo tępych dworzan. Postać Groszka skojarzyła się komuś z pewnym generałem i to przekreśliło realizację dalszych odcinków.

Zobacz na kanale YT:

• odcinek 1 - "Pierwszy rozkaz z Matplanety"
• odcinek 4 - "Pechowy słoń"
• odcinek 5 - "Magiczne promienie"
• odcinek 7 - "Zadanie z ryb"
• odcinek 10 - "Królestwo Miętowego Groszka"

Zad. 2. Inne programy edukacyjne TVP dotyczące matematyki:

• Śladami Pitagorasa – cotygodniowy teleturniej emitowany w TVP1 w latach 1961-1968 poświęcony zagadkom matematycznym. Jego autorem był Ryszard Serafinowicz, a zagadki opracowywał i prowadził całość warszawski matematyk Bogdan Miś. W programie w rozwiązywaniu zadań współzawodniczyły pary. Wygranie jednego odcinka dawało niewielką nagrodę pieniężną i awans do odcinka kolejnego.
• Opowieści księżniczki Lilavati – lata 90. XX wieku, TVP1, cykl bajkowych opowieści o matematyce, autorka i prowadząca - Ewa Urbańska.
• Łyk matematyki - cykl audycji popularnonaukowych TVP1 emitowany w latach 1993-1999 dla uczniów szkół podstawowych obrazujących matematykę poprzez ciekawostki, niekonwencjonalne sposoby rozwiązywania problemów, anegdoty, oryginalne skojarzenia myślowe. Prowadzącym był dzisiejszy prof. matematyki na UW - Paweł Strzelecki, reżyserem - Małgorzata Uberna. Tu fragment odcinka "Łyku matematyki" o systemach pozycyjnych.
• Tajniki matematyki - seria filmów dokumentalnych przygotowanych przez TVP Szczecin w 1998, reżyserowanych przez Małgorzatę Uberną przedstawiających niektóre z tajników matematyki: "Matematyk poznaje uroki symetrii", "Matematyczne igraszki z czasem", "Matematyczne dywany". Komentującym matematykiem był prof. Paweł Strzelecki z UW.
• Szalone liczby - teleturniej edukacyjny dla dzieci i młodzieży emitowany w TVP2 w latach 1995-2000, prowadzony przez Darię Trafankowską (aktorkę, absolwentkę XIV LO we Wrocławiu) i Januarego Brunova; w każdym odcinku troje zawodników z określonej klasy szkoły podstawowej rozwiązywało zadania matematyczne i łamigłówki logiczne. Program powstał w wyniku współpracy Euromedia TV i Children’s Television Workshop (obecnie Sesame Workshop), a polska wersja była pierwszą z tego cyklu na świecie. Konkurencje dotyczyły m.in. rachunków na liczbach całkowitych i ułamkach oraz upraszczania wyrażeń algebraicznych i nosiły nazwy: "Skacz, licz, wygraj", "Szaleńcze wyzwania", "Mniej lub więcej", "Liczbowy Labirynt Plusika", "Jak to policzyć".
• Nie udawaj Greka - cykl programów emitowanych w 2005 przez pasma regionalne TVP zachęcający młodych widzów do zainteresowania się matematyką i podjęcia studiów technicznych. Koncentrował się na kombinatoryce, probabilistyce i jej paradoksach oraz algorytmice, a także prezentował praktyczne zastosowania matematyki jako narzędzia, dzięki któremu uruchomiono wiele odkryć. Prowadził go prawdziwy Grek - Dymitris Dymitriadis na podstawie scenariusza prof. Jarosława Grytczuka z Politechniki Warszawskiej. Jako rzeczoznawcy MEN wystąpili dydaktycy matematyki: prof. Wacław Zawadowski i dr Mirosław Dąbrowski z UW. Tu są wszystkie odcinki: "Dwie kozy i samochód", "Boski szyfr", "Z szeregu wystąp", "Złote dziecko natury", "Gra warta świeczki", "W pogoni za dowodem", "Jak ze szpilki zrobić słońce?", "Musimy wiedzieć, będziemy wiedzieć", "Największa liczba świata", "Saper za 1 000 000 dolarów".

Punktowane były też pozycje matematyczno-fizyczne lub matematyczno-przyrodnicze, jak np.:

• Od Platona i Newtona - cykl telewizyjnych audycji dla gimnazjów (1998) dotyczących głównie fizyki i astronomii wg scenariusza Małgorzaty Ubernej, w reżyserii Marka Jurkowskiego.
• Szkiełko i Oko - był to magazyn matematyczno-przyrodniczy dla dzieci wydawany początkowo (od 1974) jako dodatek do "Delty" pod nazwą "Mała Delta", a w latach 1983-1991 przez filię UW w Białymstoku. Był też emitowany program telewizyjny pod tym samym tytułem.

Za poprawne odpowiedzi uznawane były cykle edukacyjne, zawierające jako osobny blok matematykę, np.:

• PT (Politechnika Telewizyjna) - cykl wykładów z matematyki i fizyki dla studentów studiów wieczorowych oraz kursy przygotowawcze dla kandydatów na wyższe uczelnie emitowany w latach 1966-1971. Kierownikiem kursu był profesor Politechniki Łódzkiej Włodzimierz Krysicki. Wykłady z matematyki prowadzili doskonali dydaktycy, z PWr byli to m.in. doc. Zbigniew Romanowicz i doc. Halina Łopuszańska. Doświadczenia z tego projektu zostały wykorzystane przy tworzeniu brytyjskiego Uniwersytetu Otwartego.
• TTR (Telewizyjne Technikum Rolnicze) - cykl wykładów emitowany w latach 1973–1990 w TVP1 produkowany przez TVP Szczecin. Uznane przez ekspertów UNESCO za najciekawszą formę telewizji dydaktycznej obok Uniwersytetu Otwartego w Anglii.
• RTSŚ (Radiowo-Telewizyjna Szkoła Średnia dla pracujących) - emisja materiałów TTR z przedmiotów ogólnokształcących w latach 1976-1990.

Za poprawną nie była natomiast uznawana odpowiedź NURT (Nauczycielski Uniwersytet Radiowo-Telewizyjny) emitowany w latach 1973-1990, gdyż przedmiotami wykładowymi były tam jedynie nauczanie początkowe, pedagogika, psychologia, filozofia i nauki polityczne.

Niżej punktowane były programy i teleturnieje popularnonaukowe o profilu całkowicie interdyscyplinarnym, np.: Eureka (TVP1 1957-?), Sonda (TVP1 1977-1989), Sonda 2 (TVP 1 i 2 2016-2018), Kwant (TVP1 1986-1997), Jak to działa (TVP abc), Burza mózgów (TVP2, 2005).

Zad. 3. Wzory kolejowe zaczęto stosować w technice na początku XIX w. Nazwa ta stosowana jest do dziś i oznacza wzory empiryczne, oparte na wiedzy czerpanej z doświadczenia, która nie została jeszcze ujęta w teorii. Nazwa pochodzi stąd, że gwałtowny rozwój kolejnictwa w Stanach Zjednoczonych w XIX wieku spowodował, że obsługujący infrastrukturę technicy i inżynierowie musieli rozwiązywać szereg problemów (np. dotyczących statyki nasypów czy naprężeń podkładów kolejowych), do których nie było wówczas jeszcze żadnej teorii, ta przyszła znacznie później. W praktyce stosowano więc proste matematycznie wzory opisujące np. zasady tworzenia nasypów kolejowych, wiaduktów, pokonywania wzniesień i wytyczania optymalnych krzywizn torów, które to wzory powstały na bazie doświadczeń zebranych bezpośrednio podczas budowy linii kolejowych – inżynierowie zapisywali po prostu zależności występujące w tych nasypach czy wiaduktach, które się nie zawaliły. Nie umiano tych wzorów naukowo wyprowadzić (ani takich uzasadnień nie szukano na gruncie np. reologii, czyli - nomen-omen - nauki o gruntach). Wzory uznano za słuszne, gdyż sprawdzały się w praktyce.