czerwiec 2022

czerwiec 2022

Data ostatniej modyfikacji:
2022-11-4

Zad. 1. Poniżej podano kilka działań arytmetycznych zapisanych w systemie kaktowik, używanym od ok. 30 lat przez Innuitów zamieszkujących Alaskę. W początkach lat 90. ubiegłego wieku uczniowie w małej szkole innuickiej narzekali na trudności z zapisywaniem liczb cyframi arabskimi, bowiem w ich języku nazwy liczb są oparte na systemie dwudziestkowym, a nie dziesiętnym. Postanowili stworzyć własny sposób zapisywania liczb. Pomógł im nauczyciel - William Bartley. Stworzono zasady: Znaki mają być proste i łatwe do napisania (najlepiej bez odrywania ołówka od papieru), ma być jasne powiązanie znaku z reprezentowaną liczbą i liczby powinny ładnie wyglądać w zapisie. System przyjął się i został nawet oficjalnie uznany przez kalifornijskie Unicode Consortium – organizację zajmującą się właśnie legalizacją różnego rodzaju kodów (pierwszym na liście był alfabet Morse’a).

Jakie to liczby?

Zad. 2. Podaj trzy (inne niż innuicki) języki, w których w nazwach liczb odnajdziemy ślady systemu dwudziestkowego.

Zad. 3. Oto kilka słów w języku esperanto (sztucznym języku uniwersalnym stworzonym pod koniec XIX wieku przez polskiego lekarza Ludwika Zamenhofa) i ich tłumaczenia, podane w przypadkowej kolejności. Dopasuj słowa do tłumaczeń. Uwaga, jedno z polskich słów ma dwa tłumaczenia na esperanto.
abelejo, abeleto, abelo, ĉerizo, ĉerizujo, preĝejo, preĝi, sukerojo
cukierniczka, modlić się, pasieka, pszczoła, pszczółka, świątynia, wiśnia.

Wyniki:

W tym miesiącu punkty zdobyli:

3 - Aleksandra Bujny ULO Gdańsk, Elżbieta Grzechnik - emerytowana nauczycielka z Radomia, Andrzej Piasecki - administrator IT z Oleśnicy, Łukasz Rogalski - student matematyki stosowanej na PCz, Tomasz Tomiczek - nauczyciel z Lipowej,
2,75 - Daria Bumażnik - chemiczka z Piechowic, Krystyna Lisiowska - redaktor z Warszawy,
2,5 - Maryna Nowak - XVIII LO Warszawa, Ignacy Włodarski SP 36 Wrocław.

Odpowiedzi:

Zad. 1. Są to liczby:
a) 20 = 1·20+0·1,
b) 1241 = 3·20²+2·20+1.
Dane: 1+1 = 2, 2+3 = 5, 9+7 = 16, 13–3 = 10, 3x5=15.

Zad. 2. Ślady systemu dwudziestkowego (vigesimalnego) pozostały w języku:
a) francuskim (80 = quatre-vingt, czyli cztery dwudziestki)
b) duńskim (3 = tre, 60 = tres, 4 = fire, 80 = firs, 50 = halvtreds = 60–10 (połówka), 70 = halvfjerds = 80-10, 90 = halvfems= 100–10, bo fem=5)
c) baskijskim (3 = hiru, 60 = hirurogei, 4 = lau, 80 = laurogei, 30=20+10, 50=40+10, 90=80+10)
d) gruzińskim (40 = dwie dwudziestki, 50 = dwie dwudziestki i 10, 98 = cztery dwudziestki i 18)
e) czukockim (60 = trzy dwudziestki, 90 = cztery dwudziestki i 10, 300 = piętnaście dwudziestek)
f) albańskim,
g) mańskim (na wyspie Man), szkockim, walijskim, bretońskim,
h) dzongkha (język narodowy Bhutanu)
i) atong (używany w Kamerunie),
j) yoruba (Nigeria, Benin, Togo)
k) ainu (japońskie Hokkaido).

Zad. 3.

abelejo – pasieka, abeleto – pszczółka, abelo – pszczoła
ĉerizo – wiśnia (owoc), ĉerizujo – wiśnia (drzewo wiśniowe)
preĝejo – świątynia, preĝi – modlić się,
sukerojo – cukierniczka

Tylko jedno słowo w zestawie esperanto występuje jako jedyne z rodziny sukerojo i to musi być cukierniczka, poza tym kojarzy się z cukrem (sugar, sucre, zucchero, azúcar, cukr, cukor, siúcra - po irlandzku, socker - po szwedzku, sykur - po islandzku, şeker - po turecku, sheqer - po albańsku, suhkur - po estońsku). Ponadto wszystkie słowa z wyjątkiem jednego kończą się na -o, a w polskich odpowiednikach wszystkie słowa poza jednym to rzeczowniki (rzeczywiście w esperanto wszystkie rzeczownik kończą się na -o), zatem na -i kończy się jedyny czasownik preĝi – modlić się, a stąd preĝejo – świątynia (rzeczywiście w esperanto czasowniki kończą się na -i). Daszek w ĉerizo podpowiada, że wymawiamy to słowo jako „czerizo”, co nasuwa skojarzenie z angielskim cherry - wiśnia. To zgadza się z uwagą, że jedno ze słów ma podwójne znaczenie: wiśnia to zarówno owoc jak i drzewo, na którym ono rośnie, a więc musi to być ĉerizujo. Zostają trzy słowa zaczynające się na abel… i muszą mieć związek z pszczołami (jak w językach romańskich: po hiszpańsku abeja, po kalatońsku abella, po portugalsku abelha, po rumuńsku albina, po francusku abeille). Z widocznej zasady tworzenia słów pochodnych "preĝi-preĝejo" i "ĉerizo-ĉerizujo" wnioskujemy, że abelejo to miejsce na abelo, czyli pasieka na pszczoły, a małą pszczołę nazwiemy abeleto.