listopad 2015 - podatek liniowy i progresywny

W październiku 2015 odbyły się w Polsce wybory parlamentarne. W kampanii wyborczej partie prezentowały społeczeństwu swoje programy. W każdym z nich można było znaleźć propozycje dotyczące zreformowania podatku dochodowego od osób fizycznych PIT (skrót od angielskiej nazwy Personal Income Tax). Pojawiły się propozycje likwidacji tego podatku, zwiększenia kwoty wolnej od podatku, wprowadzenia podatku liniowego oraz zmiany obowiązującej obecnie wersji podatku na bardziej progresywną. Przyjrzyjmy się dokładniej ostatnim dwóm propozycjom.

Podatek dochodowy liniowy jest naliczany proporcjonalnie do podstawy opodatkowania, czyli w uproszczeniu każdy płaci taką samą część swojego dochodu na rzecz podatku. Zazwyczaj nie mają wtedy zastosowania żadne ulgi podatkowe. Taki podatek spośród naszych sąsiadów stosują: Litwa, Rosja i Ukraina.

Przykład 1. Podatek dochodowy na Litwie jest obliczany liniowo w wysokości ¹⁵/₁₀₀ części podstawy opodatkowania. Ile wyniesie podatek PIT Vytautasa Kazlauskasa, którego podstawa opodatkowania wynosi 16840 euro?
Rozwiązanie. Vytautas Kazlauskas zapłaci podatek PIT w wysokości ¹⁵/₁₀₀ · 16840 = 2526 euro.

Podatek dochodowy progresywny charakteryzuje się tym, że jego wysokość nie jest proporcjonalna do podstawy opodatkowania, tylko wraz z jej wzrostem stanowi coraz większą jej część. Oznacza to, że osoby o niskich dochodach oddają w formie podatku mniejszą cześć tych dochodów niż osoby o wysokich dochodach. Obecnie w Polsce obowiązuje właśnie dochodowy podatek progresywny. Jeśli roczna podstawa opodatkowania obywatela jest nie większą niż 3089 zł, to nie płaci on w ogóle podatku. Jeśli podstawa opodatkowania mieści się pomiędzy 3089 zł a 85528 zł to podatek wynosi ¹⁸/₁₀₀ nadwyżki ponad 3089 zł. Dla górnej granicy podstawy opodatkowania w tym przypadku (czyli dla dochodów w wysokości 85528 zł) podatek wynosi więc ¹⁸/₁₀₀ ·(85528–3089) = 15395,04 – 556,02 = 14839,02 zł. Jeśli podstawa opodatkowania obywatela jest wyższa niż 85528 zł, to podatek wyniesie 14839,02 zł (od części dochodów nie przekraczających kwoty 85528 zł) oraz dodatkowo ³²/₁₀₀ nadwyżki ponad 85528 zł.

Mówimy, że dochody w Polsce opodatkowane są progresywnie stawkami 0, 18 i 32 procent przy progach podatkowych wynoszących odpowiednio 3089 zł i 85528 zł. Podstawę opodatkowania, dla której obowiązuje zerowa stawka podatku, nazywa się kwotą wolną od podatku.

Przykład 2. Oblicz wysokość podatku dochodowego, jaki zapłaci w Polsce Jan Kowalski, jeśli jego podstawa opodatkowania wyniosła 60 000 zł, oraz Adam Nowak, jeśli jego podstawa opodatkowania wyniosła 90 000 zł. .
Rozwiązanie. Podatek Kowalskiego wyniesie ¹⁸/₁₀₀ · 60000 – 556,02 = 10800 – 556,02 = 10 243,98 zł. Podatek Nowaka wyniesie 14839,02 + ³²/₁₀₀·(90000–85528) = 14839,02 + ³²/₁₀₀·4472 = 14839,02 + 1431,04 = 16270,06 zł.

Oba systemy podatkowe mają swoich zwolenników i przeciwników. Podatek liniowy powoduje, że wszyscy przeznaczają jednakową część swoich dochodów na potrzeby państwa, co jest bardziej sprawiedliwe. Ale przeciwnicy tego rozwiązania wskazują, że dla osoby biednej złotówka znaczy więcej niż dla osoby bogatej, a zróżnicowanie stawek podatkowych dla biednych i bogatych jest bardziej solidarne społecznie, gdyż ci, którzy mają więcej, przekazują większą część swoich dochodów na potrzeby państwa, czyli utrzymują je w większym stopniu niż ci, którzy mają mniej. Zwolennicy podatku liniowego twierdzą jednak, że równe obciążenie podatkiem powoduje wzrost aktywności gospodarczej i przyczynia się do rozwoju kraju, gdyż osoby bardziej zamożne nie są nadmiernie obciążane wydatkami na rzecz państwa i mogą swoje pieniądze swobodnie wydawać lub inwestować, przyczyniając się do zwiększenia liczby miejsc pracy lub do wzrostu dochodów osób mniej zamożnych, które wykonują dla nich jakieś usługi. Na ten argument zwolennicy podatku progresywnego odpowiadają, że podatek liniowy prowadzi do rozwarstwienia społeczeństwa i pogłębienia podziału na biednych i bogatych. Jak widać argumentów za każdym z systemów podatkowych jest równie wiele, co argumentów przeciw nim. Ocena tego, który system jest lepszy, zależy od indywidualnego postrzegania sprawiedliwości społecznej.

Dodajmy, że możliwy jest jeszcze system podatkowy degresywny, w którym stawki opodatkowania maleją wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania. Jednak obecnie ta wersja nie jest stosowana w żadnym kraju, więc nie będziemy się nią zajmowali.

[koniec wykładu dla SP]

W obecnie obowiązującym w Polsce systemie podatkowym istnieje wiele ulg podatkowych, dlatego faktycznie płacony podatek dochodowy jest często niższy od stawek procentowych dla poszczególnych progów. Podatek faktycznie płacony przez obywatela po odliczeniu wszystkich przysługujących mu ulg nazywamy podatkiem należnym, a stosunek podatku należnego do podstawy opodatkowania nazywamy efektywną stawką podatku. Ta stawka może być inna dla każdego obywatela. Aby wiedzieć, ile średnio ona wynosi, wprowadza się nominalną stawkę podatku, którą określa stosunek podatku naliczonego do podstawy opodatkowania. Podatek naliczony jest obliczamy według stawek procentowych dla poszczególnych progów podatkowych dla przeciętnej podstawy opodatkowania, która jest średnią arytmetyczną podstaw opodatkowania wszystkich podatników. Te dwa wskaźniki pozwalają na porównanie podatku progresywnego z liniowym. 

Zadanie 1. Przed wyborami jedna z partii zaproponowała liniowy podatek dochodowy w wysokości ¹⁶/₁₀₀ podstawy opodatkowania z pewną kwotą wolną od podatku. Ile wynosi kwota wolna jeśli dla podstawy opodatkowania równej 55600 zł podatek dochodowy wyniósłby 7296 zł?

Zadanie 2. Oblicz wysokość podatku dochodowego płaconego w Polsce przez Janinę Bednarz, której podstawa opodatkowania wynosi 111 000 zł.

Zadanie 3. Ile musiałaby wynosić w Polsce stawka podatku liniowego ale bez kwoty wolnej, aby osoba z podstawą opodatkowania 98531,06 zł zapłaciła tyle samo podatku po zmianie systemu, ile płaci obecnie?

Zadanie 1. W 2013 roku w Polsce w pierwszym progu podatkowym znalazło się 23 753 194 obywateli, a w drugim 601 621. Łączna podstawa opodatkowania osób w pierwszym progu podatkowym wyniosła 561 749 615 000 zł, a w drugim 83 597 127 000 zł. Łączny podatek należny osób w pierwszym progu podatkowym wyniósł 40 039 109 000 zł, a w drugim 13 148 434 000 zł. Oblicz procentowe udziały każdej z grup podatkowych w łącznej liczbie podatników, łącznej podstawie opodatkowania i łącznym podatku należnym. Skomentuj wyniki.

Zadanie 2. Korzystając z danych z poprzedniego zadania, oblicz średnią podstawę opodatkowania dla każdego progu podatkowego. Następnie dla tych średnich oblicz przeciętny podatek według skali podatkowej dla każdego progu oraz odpowiadające mu nominalne stawki opodatkowania.

Zadanie 3. Przed wyborami jedna z partii zaproponowała progresywny podatek dochodowy z pięcioma progami podatkowymi i kwotą wolną od podatku wynoszącą 12000 zł. Kolejne progi podatkowe to: (12 000,60 000], (60 000,120 000], (120 000, 250 000], (250 000, 500 000] oraz powyżej 500 000 zł. Stawki procentowe podatku dla tych progów to odpowiednio: 22%, 33%, 44%, 55% i 75%. Naszkicuj wykres przedstawiający zależność pomiędzy wysokością podstawy opodatkowania a wysokością podatku w złotych.

Zadanie 1. Ile najmniej powinna wynosić kwota wolna od podatku, aby dochodowy podatek liniowy w wysokości 19% był zawsze niższy od podatku płaconego w obecnie stosowanym w Polsce systemie? Sporządź wykres kwoty podatku w zależności od podstawy opodatkowania przedstawiający ten przypadek.

Zadanie 2. Korzystając z danych zadania 1 dla gimnazjów, oblicz przeciętny podatek należny dla płatników z każdego progu podatkowego oraz odpowiadające mu efektywne stawki opodatkowania. Skomentuj wyniki.

Zadanie 3. W stuosobowej grupie podatników podstawa opodatkowania pięciu osób to 6 000 zł, czterdziestu pięciu to 36 000 zł, dwudziestu pięciu to 90 000 zł, piętnastu to 185 000 zł, ośmiu to 375 000 zł i dwóch to 750 000 zł. Ile wyniesie nominalna stawka opodatkowania, jeśli zastosujemy do tej grupy progresywny podatek dochodowy z zadania 3 dla gimnazjów?