luty 2016 - zlecenia na giełdzie

Skąd biorą się ceny akcji spółek na giełdach papierów wartościowych (wyświetlane na tablicach notowań w siedzibach giełd lub w Internecie? Na przykład notowania GPW (Giełdy Papierów Wartościowych) w Warszawie można znaleźć tutaj. Kto ustala te ceny i w jaki sposób? Metody są różne. W Europie (w tym także w Polsce) ceny te są ustalane są za pomocą zleceń. W dużym uproszczeniu wygląda to tak, że podmioty zainteresowane kupnem lub sprzedażą akcji (osoby lub firmy zwane inwestorami), wystawiają zlecenia ile sztuk akcji określonej spółki notowanej na giełdzie i w jakiej cenie chcą kupić lub sprzedać. Zlecenie kupna jest realizowane, jeśli znajdzie się co najmniej jedno odpowiadające mu zlecenie sprzedaży. Inwestorzy składają zlecenia za pośrednictwem licencjonowanych maklerów giełdowych, którzy w ich imieniu dokonują transakcji, biorąc za to prowizję (ustalony procent od kwoty transakcji).

Zapoznamy się teraz z dwoma rodzajami zleceń kupna i sprzedaży.

Zlecenie z limitem ceny. Zlecenie kupna określa, że inwestor chce kupić określoną liczbę akcji danej spółki, ale nie drożej niż po podanej w zleceniu cenie. Podobnie zlecenie sprzedaży określa, że inwestor chce sprzedać akcje, ale nie taniej niż w podanej cenie.

Przykład 1. Inwestor chce kupić 100 akcji firmy Kluchy Dolnośląskie z limitem ceny 145 zł. Jakie zlecenia sprzedaży odpowiadają temu zleceniu zakupu?
Rozwiązanie. Inwestor może kupić każdą liczbę akcji nie większą niż 100 w cenie nie wyższej niż 145 zł. Takie zlecenie nie musi być wykonane w całości. Odpowiada mu np. zlecenie sprzedaży 10 akcji po 142 zł.

Zlecenie PKC (po każdej cenie). Inwestor określa tylko liczbę akcji i typ zlecenia (kupna lub sprzedaży). Zlecenie jest realizowane niezależnie od ceny akcji, gdy tylko znajdzie się inne zlecenie mu odpowiadające. Wydaje się to dość ryzykowne, ale na giełdach funkcjonują mechanizmy regulujące możliwe zmiany cen akcji, dlatego nie może się zdarzyć, że inwestor w ciemno kupi albo sprzeda akcje w cenie znacznie odbiegającej od ich kursu odniesienia, czyli ceny akcji danej spółki podanej w poprzednim notowaniu. W dalszym ciągu przyjmiemy, że takim bezpiecznikiem będzie warunek, iż nowa cena akcji nie może odbiegać o więcej niż 10% od kursu odniesienia. Wówczas zlecenie PKC jest tak naprawdę zleceniem z limitem ceny ustalonym w 10-procentowych widełkach względem kursu odniesienia.

Oprócz opisanego wyżej ograniczenia, przy ustalaniu cen akcji stosuje się jeszcze inne zasady:
1. Nowy kurs musi zapewnić maksymalizację obrotu, czyli jak najwięcej akcji musi zmienić właściciela.
2. Jeśli kilka proponowanych cen spełnia warunek 1, to wybieramy taką, dla której jest mniejsza różnica między popytem i podażą. Popyt określa liczba akcji, które inwestorzy chcą kupić, a podaż - które chcą sprzedać w danej cenie.
3. Jeśli nadal więcej niż jedna wartość spełnia powyższe warunki, to wybieramy kurs bliższy kursowi odniesienia. Ma to na celu ustabilizowanie zmian kursów akcji.

Poniższy przykład pokazuje, jak ustala się nowy kurs akcji.

Przykład 2. Kurs odniesienia akcji spółki Dolnośląskie Pampuchy wynosi 100 zł. Trzech inwestorów chce kupić po 50 akcji tej spółki: jeden składa zlecenie PKC, a dwóch - zlecenia z limitem ceny wynoszącym odpowiednio 105 zł i 96 zł. Jednocześnie akcje tej spółki chce sprzedać trzech inwestorów, po 60 sztuk każdy: jeden składa zlecenie PKC, a dwóch - zlecenia z limitem ceny wynoszącym odpowiednio 96 zł i 105 zł. Jaki będzie nowy kurs akcji tej spółki?
Rozwiązanie. Nowy kurs musi znaleźć się w 10% widełkach wokół kursu odniesienia, czyli w przedziale [90 zł, 110 zł]. W celu ułatwienia ustalenia nowego kursu skorzystamy z poniższej tabeli zwanej arkuszem zleceń. Jej wypełnianie zaczynamy od wpisania cen uporządkowanych malejąco, zaczynając od zleceń kupna PKC, a kończąc na zleceniach sprzedaży PKC.

Kolumna "popyt" zawiera łączne liczby akcji, które inwestorzy chcą sprzedać w danej cenie, czyli narastające sumy liczb z pierwszej kolumny. Kolumna "podaż" powstaje podobnie, z tym że wypełniamy ją od dołu i dodajemy kolejne liczby akcji, które inwestorzy chcą sprzedać w danej cenie. Ostatnia kolumna jest maksymalnym możliwym obrotem przy danej cenie, czyli jest mniejszą z liczb z kolumn "podaż" i "popyt" w ustalonym wierszu. Nowy kurs ustalamy, wybierając największą z liczb w ostatniej kolumnie, co pozwala spełnić warunek 1 - maksymalizacji obrotu. W tym przypadku nowym kursem jest 96 zł, bo wówczas 120 akcji zmieni właściciela: po 60 akcji sprzeda dwóch inwestorów (ten który złożył zlecenie PKC i ten który złożył zlecenie z limitem ceny 96 zł), po 50 akcji kupi dwóch inwestorów (ten który złożył zlecenie PKC i ten który złożył zlecenie z limitem ceny 105 zł), natomiast inwestor, który złożył zlecenie kupna z limitem 96 zł, kupi tylko 20 akcji.

Na prawdziwej giełdzie arkuszem zleceń i ustalaniem nowych cen zajmuje się sytem komputerowy, np. w Warszawie jest to system UTP (Universal Trading Platform). Ceny niektórych akcji ustalane są raz lub dwa razy na dobę, a innych - w sposób ciągły. Częstość i dokładne godziny podawania kolejnych notowań ustala regulamin giełdy.

Zadanie 1. Podaj przykład zawierający dwa zlecenia kupna i dwa zlecenia sprzedaży na akcje spółki Alfa SA notowane dotychczas po 30 zł, które nie doprowadzą do zawarcia żadnej transakcji.

Zadanie 2. Kurs odniesienia akcji spółki Omega SA to 145 zł. Trzech inwestorów chce kupić po 250 sztuk tych akcji z limitem ceny wynoszącym odpowiednio 138 zł, 140 zł i 144 zł oraz jeden inwestor chce kupić 150 akcji PKC. Pięciu inwestorów chce sprzedać po 50 akcji z limitem ceny odpowiednio 146 zł, 145 zł, 144 zł, 140 zł i 139 zł oraz dwóch inwestorów chce sprzedać akcje PKC w liczbie 50 i 100 sztuk odpowiednio. Opracuj arkusz zleceń dla tych akcji oraz ustal ich nową cenę.

Zadanie 3. Poniższa tabela przedstawia uproszczony arkusz zleceń dla akcji spółki Beta SA. Kurs odniesienia wynosi 200 zł. Jakie zlecenia złożyli inwestorzy?

Zadanie 1. Czy jest możliwa sytuacja, w której na giełdzie jest oferta kupna 100 akcji PKC spółki Alfa SA i dwa zlecenia sprzedaży z limitem ceny po 300 sztuk każde, a nie dojdzie do transakcji? Odpowiedź uzasadnij.

Zadanie 2. Kurs odniesienia akcji spółki Omega SA to 145 zł. Pięciu inwestorów chce kupić po 50 akcji tej spółki z limitem ceny odpowiednio 110 zł, 130 zł, 138 zł, 140 zł i 144 zł oraz jeden inwestor chce kupić 150 akcji PKC. Sześciu inwestorów chce sprzedać po 50 akcji z limitem ceny odpowiednio 158 zł, 146 zł, 145 zł, 144 zł, 140 zł i 139 zł oraz dwóch inwestorów chce sprzedać akcje PKC w liczbie 50 i 100 sztuk odpowiednio. Opracuj arkusz zleceń dla tych akcji oraz ustal ich nową.

Zadanie 3. Poniższa tabela przedstawia uproszczony arkusz zleceń dla akcji spółki Beta SA, których kurs odniesienia wynosi 200 zł. Jakie były zlecenia inwestorów? Ustal nowy kurs akcji tej spółki.

Zadanie 1. Podaj przykład arkusza zleceń na akcje spółki Alfa SA, dla którego będą dopuszczalne dwa nowe kursy i trzeba będzie zastosować kryterium maksymalizacji obrotu.

Zadanie 2. Kurs odniesienia spółki Omega SA wynosi 145 zł. Pięciu inwestorów chce kupić po 50 akcji tej spółki z limitem ceny odpowiednio 110 zł, 130 zł, 138 zł, 140 zł i 144 zł, dwóch inwestorów chce kupić po 100 akcji z limitem ceny odpowiednio 150 zł i 152 zł oraz jeden inwestor chce kupić 150 akcji PKC. Sześciu inwestorów chce sprzedać po 50 akcji z limitem ceny odpowiednio 158 zł, 146 zł, 145 zł, 144 zł, 140 zł i 139 zł, dwóch inwestorów chce sprzedać po 150 akcji z limitem ceny odpowiednio 150 zł i 155 zł oraz dwóch inwestorów chce sprzedać akcje PKC w liczbie 50 i 100 sztuk odpowiednio. Opracuj arkusz zleceń dla tych akcji oraz ustal ich nową cenę.

Zadanie 3. Poniższa tabela przedstawia uproszczony arkusz zleceń dla akcji spółki Beta SA, których kurs odniesienia wynosi 200 zł. Jakie były zlecenia inwestorów? Ustal nowy kurs akcji tej spółki.